Nieuwe Bijbelvertaling 2021 (NBV21)

Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, 2021

NBV21 & NBV

NBV wordt NBV21

Van 2017 tot 2021 is er aan gewerkt. Op 13 oktober 2021 verscheen hij: de opvolger van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV, 2004). Voortaan wordt hij alleen nog met een afkorting aangeduid: NBV21. Koning Willem Alexander ontving het eerste exemplaar tijdens een feestelijke plechtigheid in de Grote Kerk in Den Haag. De naam geeft aan in welk jaar hij verscheen maar hij wordt ‘De nieuwe Bijbel voor de 21e eeuw’ genoemd. ‘Dicht bij de bron’ en ‘Brontekstgetrouw, doeltaalgericht’. Volgens de uitgever is de NBV21 een interconfessionele vertaling die nog beter past op de middenstip van het veld van Nederlandse vertalingen. Dus tussen de Statenvertaling en de Groot Nieuws Bijbel. Een Bijbel voor iedereen. De NBV21 is nadrukkelijk een revisie, geen nieuwe vertaling. De voorgaande versie is nagenoeg letter voor letter tegen het licht gehouden. Het doel? Een nauwkeuriger en betrouwbaarder vertaling. Daarvoor zijn vertaalfouten gecorrigeerd en Neerlandistieke fouten verbeterd. Ook is de vertaling wetenschappelijk up-to-date gemaakt.

Aanleiding: kritiek

Meestal wordt een nieuwe Bijbelvertaling gemaakt omdat de vorige niet meer voldeed. En op elke vertaling komt kritiek. Maar de revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling is voor een groot deel juist gebaseerd op kritiek. Die kwam al voordat de drukpersen draaiden. In de NBV was de traditionele herberg vervangen door ‘omdat er voor hen geen plaats was in het nachtverblijf van de stad’. Dat leidde tot een felle lezersdiscussie in het dagblad Trouw. De kribbe was vervangen door een voederbak. In de NBV21 is het ‘nachtverblijf van de stad’ weer vervangen door ‘gastenverblijf’. Veel verontwaardiging was er omdat de eerbiedshoofdletters waren verdwenen. Kort na verschijning in 2004 is lezers om feedback gevraagd. Omdat dit per email heel gemakkelijk werkt, zijn er enorm veel reacties binnengekomen. Maar ook boeken en tijdschriften zijn geraadpleegd. Ook diverse kerkelijke instanties hebben hun inbreng gedaan. Op ongeveer 3.500 Bijbelteksten was commentaar. Via een database is alles nauwkeurig bijgehouden en geteld, per Bijbelboek en zelfs per bladzijde. Koploper was Handelingen met 264 opmerkingen. Die varieerden van minieme correcties zoals ‘hen’ of ‘hun’ tot essentiële zaken. Al deze suggesties leidden tot ongeveer 12.000 verbeteringen (exclusief de eerbiedshoofdletters).

Uitgangspunten bij de revisie

In de verantwoording worden zeven uitgangspunten genoemd. Hieronder worden ze beknopt toegelicht.

Consistentie in de vertaling, daardoor kunnen teksten beter met elkaar vergeleken worden

Esther wordt beschreven in de NBV met: ‘het meisje was lieftallig en mooi’. NBV21 heeft: ‘mooi en aantrekkelijk’. Dat is in overeenstemming gebracht met Genesis: ‘Rachel was mooi en aantrekkelijk’ en ‘Jozef was knap en aantrekkelijk’.

Slimme concordantie maakt motieven en verbanden zichtbaar

Het computerprogramma Paratext hielp bij het zoeken naar specifieke woorden of woordcombinaties in de brontekst en diverse vertalingen. Ook gespecialiseerde websites zijn gebruikt om complexe taalkundige zoekopdrachten uit te voeren. Dat hielp om citaten en parallelle teksten met elkaar te vergelijken.

Brede (wetenschappelijke) basis voor vertaalkeuzes

De brontekst voor het NT was Nestle-Aland Novum Testamentum Graece 28 en er zijn diverse nieuwe edities van woordenboeken geraadpleegd.

Geen onnodige invulling in de vertaling om interpretatie te voorkomen

• Adam zegt in de NBV: ‘Eindelijk een gelijk aan mij’. Men vond dat te veel invulling omdat de brontekst heeft; ‘deze dit keer’. Daarom in de NBV21: ‘Dit is ze’.
• God zegt in de NBV in Genesis 15:1 tegen Abraham: ‘Ikzelf zal jou als een schild beschermen’. Die invulling werd gereduceerd tot: ‘Ikzelf zal een schild voor je zijn’.

Nieuwe inzichten zijn verwerkt

Bijvoorbeeld in Jesaja 9:5.
NBV: ‘Goddelijke held’.
NBV21: ‘Sterke God’.
De reden voor deze wijziging is: een zelfstandig naamwoord blijkt een bijvoeglijk naamwoord. De term is bovendien nu in overeenstemming met Jesaja 10:21.

Vertaalfouten en neerlandistieke fouten zijn verbeterd

• In Leviticus 15:16 stond onterecht dat een man niet alleen zijn lichaam maar ook zijn kleren moest wassen. Die kleren zijn in de NBV21 weggelaten.
• Kleine foutjes zijn hersteld, zoals komma’s en wat contaminaties.

Eerbiedshoofdletters in persoonlijke voornaamwoorden die betrekking hebben op God, Jezus en de heilige Geest

Direct na het verschijnen van de NBV was er relatief veel commentaar op het verdwijnen van de eerbiedshoofdletters. Dat was niet alleen omdat deze hoofdletters blijk geven van eerbied voor God en Jezus, het zou ook de duidelijkheid van de tekst ten goede komen. Ook in de Herziene Willibrordvertaling van 2012 zijn ze weer terug. Direct al in Genesis 1:4 is het eerste voorbeeld, dat ook in blinddruk op het voorplat staat: ‘God zag dat het goed was en Hij scheidde het licht van de duisternis’. Toch staat in dat vers in de grondtekst twee keer ‘God’ (Elohim). Die keuze komt alleen voor in oude rechtstreekse vertalingen van de Vulgaat. Een voorbeeld uit het Nieuwe Testament: verwijzend naar Gods toekomstige, rechtvaardige oordeel over mensen, zegt Paulus over Jezus: “Het bewijs dat het om deze man gaat, heeft Hij [God] geleverd door Hem [Jezus] uit de dood te doen opstaan.” (Handelingen 17:31). De motivatie voor het herstel is: (1) emotie, diepgevoelde eerbied voor God en Jezus, (2) het bevordert de leesbaarheid en maakt de Bijbel toegankelijker, (3) het maakt de tekst mooier en indrukwekkender.

Voorbeelden van tekstveranderingen

Zoals gesteld zijn er duizenden inhoudelijke veranderingen, gebaseerd op de respectieve uitgangspunten voor de revisie. Hier volgen enkele voorbeelden.

2 Kronieken 15:2

NBV: ‘huidvraat’
NBV21: ‘een huidziekte die onrein maakt’
NBV21: ‘uitslag’ (Numeri 12:10)
NBV21: ‘huidziekte’ (Marcus 14:3)
Reden: ‘huidvraat’ is een neologisme in de NBV. Bij deze vertaling verliest de lezer in bepaalde Bijbelgedeelten de juiste connotatie.

Mattheüs 9:2

NBV: ‘Uw zonden worden u vergeven’
NBV21: ‘Uw zonden zijn u vergeven’
Reden: de Griekse werkwoordsvorm geeft het heden aan. Dus de vergeving gebeurt niet in de toekomst.

Mattheüs 20:15

NBV: ‘Of mag ik niet met mijn geld doen wat ik wil? Zet het kwaad bloed dat ik goed ben?’
NBV21: ‘Of mag ik niet met mijn geld doen wat ik wil? Ben je jaloers omdat ik goed ben?’
Reden: Vlaamse meelezers kenden de uitdrukking ‘Geeft het scheve ogen dat ik goed ben?’ niet. De vertaling van het Griekse ‘boze oog’ (lett. ‘is je oog boos/slecht?’) werd dus: jaloers.

Hebreeën 11:1

NBV: ‘Het geloof legt de grondslag voor alles waarop we hopen’.
NBV21: ‘Geloof is de zekerheid dat alles waarop we hopen werkelijkheid wordt’.

1 Korintiërs 13:12

NBV: ‘Nu kijken we nog in een vage spiegel’.
NBV21: ‘Nu zien we nog maar een afspiegeling’.

In de NBV21 komen 6 nieuwe dieren voor, waarvan vijf vogels: aalscholver, dromedaris, kerkuil, monninksgier, roerdomp en zwarte wouw.

Gods naam

In de weergave van de Godsnaam blijft de NBV21 vasthouden aan HEER. In de verantwoording staat: “Een bijzonder vertaalprobleem is de weergave van JHWH, de naam van de God van Israël die in de Hebreeuwse tekst zeer vaak voorkomt”. In de leeswijzer wordt de lezer acht alternatieven voorgesteld. Anne-Mareike Schol-Wetter van het NBG stelt op hun website: “Door HEER in het OT af te drukken in klein-kapitaal maken we het voor iedereen mogelijk in de vertaling te herkennen waar in de brontekst JHWH staat. […] HEER is traditioneel, maar sluit aan bij het oudtestamentische godsbeeld én bij de oudste teksten waarin Gods naam is vervangen door een andere aanduiding.”

NBV21 – Standaarduitgave

Hier moet echter een kritische kanttekening bij. De keuze voor HEER als substituut voor JHWH in een Bijbelvertaling sluit aan bij de mondelinge joods-rabbijnse traditie. De bewering dat zij ‘aansluit bij het oudtestamentische godsbeeld’ heeft daarentegen geen solide basis. Feit is dat de oudste teksten eenvoudig geen vervanging bieden voor Gods naam. En dit geldt niet alleen voor de Hebreeuwse brontekst. Ook de vroegste Griekse vertalingen van het Oude Testament behouden Gods naam in de tekst. Er zijn vandaag voldoende aanwijzingen dat het ‘vervangen door een andere aanduiding’ – zoals HEER – pas later, in post-apostolische Bijbelvertalingen een algemeen gebruik werd (meer hierover in rubriek Godsnaam). Ook in de Hebreeuwse brontekst is tot vandaag Gods naam als een eigennaam onveranderd gebleven. Net als alle andere persoonsnamen in de Bijbel is het consequent en in overeenstemming met de oudste teksten én traditie om Gods naam in een vertaling als een eigennaam weer te geven. Tenslotte mag bijbellezend Vlaanderen en Nederland verwachten dat de NBV21 ook in deze kwestie ‘brontekstgetrouw’ is.

Uitvoeringen

Zoals gebruikelijk komt het NBG met een keur aan uitvoeringen. De standaardeditie is zonder de deuterocanonieke boeken. Verder zijn er ook een literaire editie, een kunsteditie en het boek is ook in diverse formaten, kleuren en met diverse thema’s verkrijgbaar. De tekst is ook op internet te lezen: https://bijbel.nbv21.nl/bijbel/NBV21/GEN.1/Genesis-1/, en via de app Mijn Bijbel.