Van tijd tot tijd kunnen we interessante Nederlandstalige Bijbels aan onze collectie toevoegen, hetzij door schenkingen, overnames van particulieren of door aankopen binnen het professionele circuit. Sommigen onderscheiden zich door hun uitgave, conditie, uitvoering, zeldzaamheid of bijzondere geschiedenis. Onder het thema ‘Biblia Neerlandica – Uitgelicht’ willen we een aantal pareltjes uit onze bibliotheek speciaal belichten.
Goud-opdruk: Daniel de Burlett
Luxe-Statenbijbel
Dit keer staat een imposante Statenbijbel in de digitale vitrine. Een uitgave in groot-folio die in 1714 gelijktijdig verscheen bij Jacob en Pieter Keur in Dordrecht en in Amsterdam bij Pieter Rotterdam (I). In dit exemplaar is het ‘Groot Waerelds Tafereel’ van Jacobus Basnage uit 1715 verwerkt. De 82 prentbladen tellen 135 kopergravures met Bijbelse taferelen en zijn ontworpen door Romeyn de Hooghe. Daarnaast bevat de Bijbel ook 5 geografische kaarten door Daniël Stoopendaal, inclusief de wereldkaart en een vogelzichtprojectie van Jeruzalem. Opvallend is dat titelgravures, 4 begin- en eindornamenten en alle kaarten handgekleurd en met goud gehoogd zijn. De Bijbel is voorzien van een luxe-binding verzorgd door de Double Drawer Handle Bindery uit Amsterdam (1697-ca. 1742). De binding bestaat uit kalfsleer over eikenhouten platten. Zowel voor- als achterplat hebben lijnkaders in blindstempeling. Versieringen op de rug en platten zijn met goud bestempeld waaronder een groot middenornament. De boekband is beslagen met messing boeksloten en hoekstukken. Het voorplat bevat ook gegevens van de oorspronkelijke eigenaar: ‘DANIEL DE BURLETT’ in kapitale gouden letters aangebracht. Onder het middenornament staat ‘Anno 1719’ afgedrukt. – Jan Storm van Leeuwen, Dutch Decorated Bookbinding in the Eighteenth Century (2006), vol I, p. 228-284, 276.
De Burlett-Bijbel – inkleuringen
‘Afsetters’ en ‘meester-afsetters’
Het is niet alleen de geschiedenis en de uitvoering die deze Statenbijbel zo bijzonder maakt. Ook het schitterende werk van een eigentijds en professioneel colorist verheft deze bijbel tot een uitzonderlijk juweel. De Republiek der Nederlanden was in de tweede helft van de 17de eeuw de belangrijkste producent van boeken, kaarten en prenten. Er bestond een bemiddelde klasse die geld kon en wilde besteden aan luxueus ingekleurde grafiek. Deze ambachtslui – ‘const- en caert-afsetters’ genoemd – kregen prachtige stukken onder handen, zoals meerdelige atlassen, prentalbums en geïllustreerde bijbels. De kwaliteit van de inkleuring was ingedeeld naar vaktechnische categorieën en kon variëren van heel eenvoudig of functioneel tot ‘superfeijn’ afgezet: vol in de kleur en gehoogd met goud en/of zilver. Dit laatste is van toepassing op de titels en kaarten van deze Burlett-bijbel. De inkleuring is professioneel uitgevoerd, met oog voor detail wat getuigd van ambachtelijk vakmanschap. Zoals gewoonlijk ontbreekt een signatuur of een aanwijzing die ons naar de afzetter of meester-afzetter kan leiden. Maar ongetwijfeld bevond deze zich in Amsterdam waar in die tijd een concentratie van professionele coloristen werkzaam was. – Truusje Goedings, ‘Afsetters en meester-afsetters’ – De kunst van het kleuren, 1480-1720 (2015).
Daniël de Burlett
Wie was Daniël de Burlett, de oorspronkelijke eigenaar van dit prachtige drukwerk? Hij werd in Amsterdam geboren op 17 december 1706 en was een zoon van een vermogende koopmansfamilie in deze stad. Zijn ouders waren Everard (de oude) en Catharina De Burlett. Uit dit huwelijk werden 7 kinderen geboren waarvan Daniël de jongste was. Daniëls oudere broer, Everard (de jonge) zal in dit verhaal een bijrol opeisen. Daarover later meer.
Militaire burgerwacht – Haarlem (1787)
Op volwassen leeftijd vestigde Daniël zich in Haarlem. Al snel bleek dat het handeldrijven hem in het bloed zat. Zijn zakelijke activiteiten lijken zich vooral te richtten op de wapenhandel. Waarschijnlijk lag hier zijn passie. Hij wordt genoemd als de oprichter van het genootschap ‘Vrywillige Liefhebbers van de Wapenhandel’ in 1748. Dit was een soort gilde van wapenhandelaren. De zakelijke successen stapelden zich op, vooral in de eerste decennia. Ook heeft hij naam gemaakt in krijgsdienst- en militiegerichte activiteiten. In 1734 legde hij mee de basis voor de oprichting van een compagnie onder de spreuk ‘Pro Aris et Focis’ (‘Voor huis en haard’). Dit was een lokale militie die bestond uit vrijwillige burgers om de stad te beschermen of te verdedigen bij aanvallen, vergelijkbaar met de taken van de huidige politie, brandweer en leger. In functie van adjudant en drilmeester was Daniël in 1749 ook betrokken bij de handhaving van een gereglementeerde wapendracht in de stad Haarlem.
Gebeden- en gezangenboek – Daniël de Burlett (1761)
Maar de ambities van Daniël de Burlett beperkten zich niet enkel tot zakelijke ondernemingen, militaire opdrachten en ordehandhaving. Dat Daniël op jeugdige leeftijd een kostbare Statenbijbel kreeg toont dat geloofsbeleving bij familie de Burlett een prominente plaats innam. Als lid van de plaatselijke Gereformeerde gemeente was Daniël geen passief kerkganger. We weten niet of hij een specifieke kerkelijke functie waarnam, maar in de herfst van zijn leven liet hij zich opmerken als auteur van een stichtelijk boekje ‘Geestelyke Gezangen’. Het werd in 1761 uitgegeven bij Jan Huytink in Haarlem. Het is een bundeltje met gebeden, liederen en lofzangen bedoeld voor geloofsopbouw en persoonlijke devotie.
Tweelingsbijbel
Daniël de Burlett ontving deze schitterend uitgevoerde Statenbijbel in 1719, toen hij 12 jaar was. Waarschijnlijk als geschenk van zijn ouders en mogelijk naar aanleiding van zijn geloofsbelijdenis. In de protestantse (PKN) kerk van het Nederlandse Egmond aan Zee wordt momenteel een Statenbijbel bewaard die als twee druppels water lijkt op dit exemplaar uit de BN-collectie. Op het voorplat is in gouden letters te lezen: ‘Everard de Burlett de jonge’ en ‘Anno 1718’. Everard was de 9 jaar oudere broer van Daniël en ontving deze Bijbel blijkbaar het jaar daarvoor, in 1718. Verder is de uitvoering vrijwel identiek. In 1837 heeft een erfgenaam uit de familie dit exemplaar geschonken bij de inwijding van de nieuwe kerk in Egmond-Binnen. [*] Het is niet bekend of nog andere kinderen uit de familie De Burlett een soortgelijke, op naam gemaakte bijbel verwierven.
Daniël is heel zijn leven ongehuwd gebleven en had dus geen rechtstreekse nabestaanden die de bijbel erfden.
[*] Op een afzonderlijk vel papier dat vooraan in de bijbel gelijmd is, werd de schenking vastgelegd en ondertekend door ‘E. de Burlet’. Mogelijk is dit Everard de Burlett (1802-1849), de gelijknamige achterkleinzoon van de oorspronkelijke eigenaar van deze Statenbijbel.
Nadere informatie over de uitgave:
GEGEVENS: BIBLIA [Statenbijbel]; dat is: de gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments. Nu eerst, door last der hoogh.-mog: heeren Staten Generael […]. Tot Dordrecht, by Jacob en Pieter Keur/ T’ Amsteldam, by Pieter Rotterdam […] Anno 1714 [NT: 1713]. Waarbij: De Historiën van het Nieuwe Testament in prenten afgebeeld door Romeyn de Hooghe. Te Amsterdam, by J. Lindenberg (1715); met portret-gravure van J. Basnage.
Titelgravure
Wereldkaart
Ingekleurde ornamenten en titel
Vogelzicht Jeruzalem
Op zoek naar een nieuw ‘thuis’ voor een antieke Bijbel of een Bijbel/kerkboek met goud- of zilverbeslag? Wij bieden gratis onze expertise aan om u hierbij de helpen.
Neem vrijblijvend contact met ons op via het contactformulier.
