Jacob Savry (1617-1666)

Vader Salomon Savry was uitgever en graveur van beroep. Toen Jacob in 1617 geboren werd leerde hij dit vak van thuis uit. Van 1643 tot 1652 werkte hij in zijn geboortestad Amsterdam. Van 1652 is hij werkzaam in zijn woonplaats ‘in ’t Kasteel van Gendt’ te Dordrecht waar hij enkele grote werken op de markt losliet, zoals een martelarenboek (1660) en de Werken van Flavius Josephus (1665). Voor deze boeken graveerde hij zelf de illustraties. In datzelfde jaar nog werd Jacob opgenomen in een instelling voor geesteszieken waar hij niet lang daarna, in 1666 overleed.

Jacob Savry brengt in 1647 een serie van 5 Bijbelse kaarten uit: vier kaarten van Palestina en een vogelzicht van Jeruzalem. Ze zijn niet origineel, maar nauwkeurige kopieën van de kaarten van Claes Jansz. Visscher uit 1642. De gravures van de ‘zondeval’ en de ‘uitdrijving uit het Paradijs’ op de ‘Paradys’-kaart zijn in spiegelbeeld en logischerwijs werden de vissertjes – het embleem en handelsmerk van Visscher – vervangen. De serie werd in 1648 nogmaals uitgegeven, maar hierbij werd de ‘7’ van het jaartal van uitgifte aangepast met een ‘8’. Soms merken we een kaartenserie waarop beide jaartallen vermeld staan.

De serie van vijf Bijbelkaarten van Jacob Savry zijn in de volgende Bijbeledities aangetroffen:

• BIBLIA, Jacob Pietersz. Wachter op den Dam, Amsterdam – 1643 (Statenvertaling)
• BIBLIA, Jan Albertsz., Amsterdam – 1647 (Biestkensbijbel)
• BIBLIA, Rieuwert Dircksz. van Baardt, Amsterdam – 1648 (Lutherse Bijbel)
• BIBLIA, Weduwe Paulus Aertsz. van Ravesteyn, Amsterdam – 1657 (Statenvertaling)
• BIBLIA, Weduwe Paulus Aertsz. van Ravesteyn, Amsterdam – 1661 (Statenvertaling)

In sommige Lutherse Bijbels met de Savry-kaarten heeft de ‘Paradys’-kaart een ‘Lutherse aanpassing’ ondergaan. Hierin is de kleine titelkader overplakt met een portret van Maarten Luther (zie afbeelding). Dit eigenaardigheidje werd zelfs in enkele Bijbeluitgaven aangetroffen, en hoofdzakelijk in eerste drukken uit 1648.

1648 – HET PARADYS:

Bijzonderheden:

• Titel: DE GELEGENTHEYT VAN ‘t PARADYS ENDE ‘t LANDT CANAAN, MITSGADERS DE EERST BEWOONDe LANDEN DER PATRIARCHEN. Uyt de H. SCHRIFTURE, EN / Verscheyden Auctoren / by een Gestelt, / door / Jacob Savry. / 1648.
• Titel in 2 kaders bovenaan.
• Afmetingen afdruk: 31,7 x 47 cm.
• De kaart toont Jacobs reis van Ur naar Kanaän en de woestijnreis van Israël. In het midden een kompasroos.
• Onder de lange titel bevinden zich 4 kaders met Bijbelse taferelen. Van links naar rechts: 1) de zondeval door Adam en Eva (Gen. 3:6); 2) Abram vertrekt uit Ur (Gen.11:31); 3) Abram en Lot gaan uit elkaar (Gen.8:9) en 4) Adam en Eva worden uit het Paradijs verdreven (Gen. 3:24).
• Rechtsonder een kader met schaalstokken waarop een engeltje met een touw.
• Tekst verso: Verklaring over de Geographische Beschrijvinge des / PARADYS / Mitsgaders …

Voor Bijbelse kaarten hanteren kunstenaars en graveurs bij afbeeldingen van de naakte Adam en Eva enige schroom bij het tonen van de genitaliën. Ze worden vaak discreet bedekt door haarlokken (wat Eva betreft) of een tak van een boom of ze worden slechts vaag of zelfs niet getekend. Bij Savry mag het net wat duidelijker zijn, vooral in het geval van Adam.

TWEEDE UITGAVE:

• Gewijzigde jaartal (of geen): 1648.
• In 1715 werd de koperplaat wederom gebruikt door Isaäc vander Putte.

1648 – DE WOESTIJNREIS:

Bijzonderheden:

• Titel: PERIGRINATIE / ofte Veertichiarige Reyse, / Der kinderen Israels uyt Egipten, door de / Roodezee; mitsgaders de Woestyne tot in / ‘t beloofde Landt Canaan, met groote vlijt uyt / verscheyden Auctoren by een gestelt, uyt de / H. Schrift gecorigeert, ende in ‘t licht gegeven / Door / Jacob Savry / in ‘t Iaer 1647.
• Titel in kader, als onderdeel van kaders met tabernakelgereedschap.
• Afmetingen afdruk: 31,5 x 47 cm.
• Rechtsboven in een cartouche een schaalstok van 5,2 cm.
• De kaart toont een deel van de Egyptische Nijldelta (linksboven), en naar rechts uitlopend het land Kanaän met de latere verdeling en aanduiding van de twaalf stammen. Centraal-links de plaats waar de Israëlieten de Rode Zee zouden zijn doorgetrokken. Slechts een deel van de 44 pleisterplaatsen tijdens de tocht in de wildernis zijn genummerd. Rechtsonder bevat het grootste kader de legerplaats van Israël met de tabernakel op een centrale ligging. Links daarvan enkele afbeeldingen van een priester en attributen uit de tabernakel waaronder het offeraltaar, toonbroden, kandelaar, enz.. Boven het kader met legerplaats bevat een afbeelding van Mozes die wijst naar de geboden op de twee tafelen.
• Geen nummering
• Verso: Een korte verklaring der Geographische Beschrijvinghe, mitsgaders den tocht der / Israëleten, uyt Egypten, in ’t Landt van Beloften…

TWEEDE UITGAVE:

• Gewijzigd jaartal: 1648.
• In 1715 werd de koperplaat wederom gebruikt door Isaäc vander Putte.

1648 – JERUZALEM:

Bijzonderheden:

• Titel: DE HEYLIGE EN WYTVERMAERDE STADT IERUSALEM, EERST GENAEMT SALEM / Genesis 14 / vers 18.
• Titel boven, over de gehele lengte van de kaart.
• Afmetingen afdruk: 31,5 x 41,5 cm.
• De kaart toont de stad Jeruzalem in een ‘vogelzicht’-projectie (oosten boven). Linksonder de Calvarieberg en het graf van Christus. Linksonder de aanstelling van Salomon tot koning (Reg 1).
• Kader linksonder: VERCLARINGE DER CYFER-GETALEN in 4 kolommen A-6, 7-16, 17-26, 27-36. Rondom het kader afbeeldingen van engeltjes; één boven en twee aan de rechterflank.
• Onder staat: Deze kaerte wert gestelt voor het 3. Cap. Nehemia.
• Verso: BESCHRYVINGHE Van JERUSALEM, …

TWEEDE UITGAVE:

• Gewijzigd jaartal: 1648.

1648 – HET BELOOFDE LAND:

Bijzonderheden:

• Titel: Geographische beschryvinge van / T’BELOOFDE-LANDT CANAAN, / doorwandelt van onsen Heere / ende Salichmaecker / IESU CHRISTO / neffens syne / APOSTELEN. / Van nieus gecorigeert ende seer verbetert / door / Iacob Savry A°. / 1647
• Titel rechtsonder in een cartouche, omringt met voorwerpen in relatie aan het offer van Christus, zoals hamer, nagels, ladder, speer, dobbelsteen, enz., en een engeltje dat uitkijkt op de titel.
• Afmetingen afdruk: 31,5 x 47 cm.
• De kaart toont het land Kanaän, verdeeld onder de landstreken Galilea, Samaria en Judea en omliggende gebieden. Onderaan de Middellandse Zee en een windroos. Linksboven een afbeeldingen van de terechtstelling van Christus met zicht op Golgotha. Het kader wordt rechts geflankeerd door een vrouw met baby en kind.
• Op de Zee van Galilea zijn enkele visserbootjes te onderscheiden. In de Dode Zee staan namen van de steden vermeld, zoals ‘Sodoma’ en ‘Gomora’, die in de tijd van Lot vernietigt werden (Gen. 14:3).
• Linksonder een cartouche met twee schaalstokken, omgeven door een engel met schaalstok en vruchten.
• Tekst verso: Geographische beschryvinghe des / JOODTSCHEN LANDTS, / Doorwandelt van onsen Salighmaecker den Heere Iesu Christo… Opsomming van 26 plaatsnamen die op de kaart genummerd zijn.

TWEEDE UITGAVE:

• Gewijzigd jaartal: 1648.
• In 1715 werd de koperplaat wederom gebruikt door Isaäc vander Putte.

1648 – DE ZENDINGSREIZEN:

Bijzonderheden:

• Titel: Geographische beschryvinge, / VAN DE / WANDELING DER APOSTELEN / ende de Reysen / PAULI, / Mitsgaders de Landen en de Rijcken daer sy het Evangeliu[m] / eerst hebben vercondicht. / met vliet op nieus gecorigeert door Iacob Savry. / Ao. 1647
• Titel in een kader, centraal bovenaan de kaart.
• Afmetingen afdruk: 32,5 x 47,5 cm.
• De kaart toont het oostelijk Middellandse Zee-gebied. Links van Klein-Azië (Turkije) Griekenland, het zuidelijke deel van Italië en Sicilië. Het meest oostelijke deel van de kaart strekt zich uit van de Kaspische Zee tot de Perzische Golf. Vandaar in westelijke richting Babylon (Irak), Arabiæ (Saudi-Arabië), en de noordelijke kuststrook van Afrika: Ægypten (Egypte) en Libia (Libië). De bootreizen van Paulus worden aangegeven met een dubbele stippellijn.
• Boven 4 en onder 5 aparte kaders met 26 afbeeldingen uit het leven van Paulus.
• Bij ‘Paulus zendingsreis naar Rome worden diverse plaatsen genummerd: 1-64, met duiding en beschrijving op de verso-zijde.
• Tekst verso: Verklaringe over de Geographische afbeeldinge der Landtschappen, by den / Apostelen en hare afghesonden Broederen bevaren en doorwandelt…

TWEEDE UITGAVE:

• Gewijzigd jaartal: 1648.