HARTSOEKER, Christiaen

Het Nieuwe Testament, 1680
Hendrik & Dirk Boom, Amsterdam

Christiaen Hartsoeker

Christiaen Hartsoeker werd op 16 december 1626 in Rotterdam geboren. Naar het voorbeeld van zijn vader werd hij in 1652 voorganger van de remonstrantse gemeente te Frederikstadt in het zuiden van Sleeswijk. In dit stadje vonden uitgeweken remonstranten een onderkomen sinds het in 1621 op last van de hertog van Holstein werd gesticht. In 1654 bediende Hartsoeker de gemeente te Moordrecht terwijl hij in Gouda bleef wonen. Vanaf 1661 werd hij predikant te Alkmaar en 8 jaar later vertrok hij naar de belangrijke remonstrantse gemeente in Rotterdam. Daar bleef hij tot zijn overlijden in 1683. Hartsoeker lijkt een sleutelrol te hebben gespeeld in fusiegesprekken met de Rotterdamse gemeente van Waterlandse doopsgezinden. Deze gemeente had enkele jaren daarvoor reeds een poging ondernomen tot een vereniging met de remonstranten. In een door Hartsoeker ondertekende brief staat echter dat het verzoek wederom werd afgewezen uit vrees voor een aantasting van hun religieuze eigenheid. Verdere pogingen tot een samensmelting werden daardoor afgeblokt.

In 1668 en 1671 bezorgde Hartsoeker uitgaven van het evangelie volgens Mattheüs en Marcus, welke hij van aantekeningen en verklaringen voorzag. Ze bleken een uitstekende voorbereiding en inleiding te vormen op zijn vertaling van het Nieuwe Testament in 1680. In een vergelijking met andere vertalingen prees hij de Statenvertaling. Maar Hartsoeker achtte een nieuwe vertaling niet overbodig aangezien “ook deze fouten bevatte”. Hij streefde naar een vertaling waarin een gebruikelijker Nederlands gepresenteerd werd. Zijn vertaling kende echter geen succes, zelfs niet onder de remonstrantse geloofsgemeenschap, en bleef bijgevolg beperkt tot deze enige uitgave.

Commentaren bij Mattheus 24

De Biblia Neerlandica-collectie bezit een exemplaar in een zogenaamd ‘burgemeestersbandje’: een rode schaapsleren rug met roodkleurig, kammarmer sierpapier over de platten. Tussen de tekstbladen zijn blanco bladen gebonden die voorzien werden van tekstcommentaren en -verklaringen in opmerkelijk miniatuur handschrift. Op het voorste schutblad staat de tekst ‘met aanteekeningen van Mr. Hartsoeker’, suggererend dat dit exemplaar de aantekeningen van de vertaler zou bevatten. Mogelijk is dit een werkexemplaar van de auteur die hiermee wellicht een tweede, uitgebreide uitgave op het oog had.