Groot Nieuws Bijbel

Nederlands Bijbelgenootschap & Katholieke Bijbelstichting, 1983

Aanleiding

In de jaren-60 zorgde de Amerikaanse taalgeleerde Eugene A. Nida (1914-2011) voor een revolutie in het domein van de bijbelse vertaalwetenschap. Hij introduceerde het dynamisch-equivalente vertaalprincipe. Deze methode beoogde meer leesbaarheid en verstaanbaarheid van de Bijbeltekst in plaats van de tot die tijd gangbare traditie van consequent of concordant vertalen. Er waren uitgesproken voor- en tegenstanders.

Niettemin bleek uit de verkoopcijfers dat er bij het grote publiek enthousiasme bestond voor dit soort Bijbelvertalingen. In tegenstelling tot de verwachtingen, kon de toegankelijkheid van dit type vertaling zelfs veel kerkgangers charmeren. Naar aanleiding van het enorme Spaans- en Engelstalige succes, namen het Nederlands Bijbelgenootschap en de Katholieke Bijbelstichting het initiatief voor het Nederlandse taalgebied. In 1972 verscheen: “Groot nieuws voor U – het nieuwe testament in de omgangstaal”, vertaald door A. W. G. Jaakke. Later verscheen een grote editie met kleurenfoto’s. Jaakke beoogde de Bijbeltekst te populariseren voor niet-kerkgangers. “Niet in straattaal, en niet in kerkelijke taal. Een taallaag daartussenin. Niet formeel, maar ook niet al te populair”. De Groot Nieuws Bijbel (GNB) is voortgekomen uit deze ontwikkeling.

Totstandkoming

Voor de Groot Nieuws Bijbel werd gekozen voor een andere aanpak dan bij ‘Groot nieuws voor U’. Dit werd namelijk geen soloproject, maar meerdere vertalers werkten eraan. De methode was in beginsel gelijk: dynamisch-equivalent: een gelijkwaardige weergave van de brontekst met nadruk op de begrijpelijkheid in de ontvangende taal. Het Nieuwe Testament van ‘Groot nieuws voor u’ werd in een herziene vorm opgenomen in de Groot Nieuws Bijbel. Voor het Oude Testament werd intensief samengewerkt met neerlandici, kenners van het Hebreeuws, een legertje adviseurs en een coördinator. Onder de proeflezers waren ook niet-kerkelijken. Hen werd gevraagd te letten op moeilijke of onbegrijpelijke woorden. De Katholieke Bijbelstichting verleende haar medewerking aan het project ondanks dat de Willibrordvertaling in 1974 uit zou komen. Voor het werk is als vanouds gewerkt met doorslagen met carbonpapier om het resultaat naar correctoren te sturen. Maar er werd ook voor het eerst met een magneetbandmachine gewerkt, de voorloper van de pc. Daarmee werd achteraf corrigeren gemakkelijker en werd vooral het drukprocédé versneld.

Voor aanvang van het Oude en het Nieuwe Testament, maar ook voor elk Bijbelboek is een inleiding opgenomen. Daarin staat achtergrondinformatie over de schrijver, een overzicht van de inhoud en het doel van dat Bijbelboek. Een voorbeeld uit een inleiding: “Marcus had nauwe kontakten met leidende figuren uit de eerste christengemeenschap. (…) Vol vaart vertelt het over de woorden en daden van Jezus”. In de tekst zijn illustraties opgenomen van de Zwitserse kunstenares Annie Vallotton (1915-2013). Ze geeft Bijbelse personen weer door eenvoudige, karakteristieke lijnen. Achterin zijn kaarten, tabellen, een tijdtafel en een verklarende-woordenlijst opgenomen. Daarin wordt bijvoorbeeld verklaard wat een tollenaar was, of nardus, maar ook wat een engel is. Op 3 maart 1983 werd de Groot Nieuws Bijbel aan het publiek gepresenteerd. Een uitgebreide perscampagne droeg bij aan het verkoopsucces.

Versies en kritiek

Een complete herziening verscheen in 1996, nadat er van de vorige versie meer dan 500.000 exemplaren waren verkocht. Ondanks de grote populariteit was er ook, soms niet malse kritiek. L. M. P. Scholten schrijft in StandVastig (het orgaan van de Gereformeerde Bijbelstichting; december 1996, p. 18): “Misschien heeft het hier wel mee te maken dat de Groot Nieuws Bijbel (hoewel dat oorspronkelijk niet de bedoeling was) de laatste jaren ook steeds meer in kerkdiensten gebruikt wordt. Het hoeft niet gezegd te worden, dat wij dat betreuren. Zulke kerkenraden en predikanten onthouden hun hoorders daarmee iets zeer wezenlijks, het zuivere Woord Gods. Bewust heeft men daarom een stuk uitleg in de vertaling ingelegd. Tegen deze vertaalmethode hebben wij principiële bezwaren, omdat Gods Woord dan vermengd wordt met mensenwoord. De lezer heeft er recht op, dat vertaling en uitleg zorgvuldig gescheiden en zo herkenbaar blijven”.

In 1998 kwam er ook een editie met aantekeningen. Bij alle uitgaves kan er steeds gekozen worden voor een versie mét of zonder de apocriefe boeken, die overigens afkomstig zijn uit de Willibrordvertaling. De Godsnaam is in alle edities weergegeven als ‘Heer’. De vertaalcommissie wilde geen aanstoot geven aan orthodoxe joden en stelt: “De omgangstaal verzet zich tegen het Tetragrammaton (JHWH) omdat vier medeklinkers niet uitspreekbaar zijn”. De Groot Nieuws Bijbel was wat vertaalmethode betreft revolutionair en daardoor ronduit populair. Achteraf bleek hij de grondlegger van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV 2004).